ปักกิ่งปะทะฮาวานา: ความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับคิวบาช่วง ค.ศ. 1964 – 1995 (ตอนที่ 6 ความตึงเครียดใน ค.ศ. 1965)

หลังความล้มเหลวในภารกิจเยือนจีนของเกวารา คิวบาก็เอียงเข้าหาสหภาพโซเวียตมากยิ่งขึ้นและมีท่าทีต่อจีนเปลี่ยนไปในทางลบ เห็นได้จากในวันที่ 18 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1965 คิวบาลงนามในข้อตกลงรับเงินกู้จากสหภาพโซเวียตมูลค่า 167 ล้านเปโซเพื่อแก้ปัญหาการขาดดุลการค้าระหว่างสองฝ่ายที่คาดว่าจะเกิดขึ้นในปีนั้น[1] และราอุล คาสโตรก็เดินทางไปร่วมการประชุมพรรคคอมมิวนิสต์ 19 ประเทศที่กรุงมอสโกซึ่งเริ่มขึ้นในวันที่ 1 มีนาคมของปีเดียวกัน ขณะที่จีนไม่เข้าร่วมการประชุมดังกล่าว  และในวันที่ 13 มีนาคมนั้นเอง ฟิเดล คาสโตรได้กล่าวสุนทรพจน์วิจารณ์จีน ณ มหาวิทยาลัยฮาวานา ความว่า

 

ประเด็นสำคัญไม่ได้อยู่ที่การวิเคราะห์ความขัดแย้งในเชิงทฤษฎีหรือปรัชญา แต่อยู่ที่การยอมรับความจริงที่ว่า ในยามที่ต้องเผชิญหน้ากับศัตรูที่มุ่งโจมตี และในยามที่ต้องเผชิญหน้ากับศัตรูที่ก้าวร้าวขึ้นเรื่อยๆ การสร้างความแตกแยกเป็นเรื่องที่ไม่ชอบธรรม ไม่เข้าท่า และไม่มีเหตุผล ... การแตกแยกกันในยามที่ต้องเผชิญหน้ากับศัตรูนั้นไม่ใช่ยุทธศาสตร์ที่ถูกต้อง ไม่ใช่ยุทธศาสตร์ของการปฏิวัติ และไม่ใช่ยุทธศาสตร์อันชาญฉลาด[2]

         เช เกวารา และฟิเดล คาสโตร ใน ค.ศ. 1965

 

จะเห็นได้ว่า เมื่อถึงต้น ค.ศ. 1965 ความขัดแย้งระหว่างจีนกับสหภาพโซเวียตได้ก่อให้เกิดความตึงเครียดในความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับคิวบาขึ้นแล้ว และในปีเดียวกันสถานการณ์ก็ยิ่งเลวร้ายลง เช เกวาราที่มีความสัมพันธ์อันดีกับจีนได้ถอนตัวออกจากการเมืองคิวบาในเดือนมีนาคมของปีนั้นเพื่อไปทำการปฏิวัติในต่างประเทศ ขณะที่การเมืองภายในของจีนก็เข้าสู่ยุคซ้ายจัดมากยิ่งขึ้น มีการแจกจ่ายหนังสือ คติพจน์เหมาเจ๋อตง ซึ่งเริ่มตีพิมพ์ใน ค.ศ. 1964 ไปทั้งในและนอกประเทศจีนอย่างกว้างขวาง และในวันที่ 3 กันยายน ค.ศ. 1965 หลินเปียว (Lin Biao) รองประธานพรรคและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหมของจีนได้เผยแพร่บทความของตนเรื่อง  “ขอชัยชนะของสงครามประชาชนจงอยู่ยิ่งยืนนาน (Long Live the Victory of People’s War)” ซึ่งระบุว่าสหภาพโซเวียตได้กลายเป็นผู้รับใช้ลัทธิจักรวรรดินิยมไปแล้ว และแนวคิดของเหมาเจ๋อตงต่างหากที่เป็น “สมบัติร่วมกัน” ของประชาชนผู้ปฏิวัติทั่วโลก[3] หรือเท่ากับว่าจีนต้องการแสดงบทบาทเป็นพี่เลี้ยง (mentor) ให้กับขบวนการปฏิวัติทั่วโลกซึ่งหมายรวมถึงลาตินอเมริกาด้วย และในปีนั้นผู้นำและสิ่งพิมพ์ของจีนได้แสดงท่าทีสนับสนุนขบวนการปฏิวัติในลาตินอเมริการวม 12 ประเทศ ได้แก่ อาร์เจนตินา โบลิเวีย บราซิล โคลอมเบีย สาธารณรัฐโดมินิกัน กัวเตมาลา เฮติ ฮอนดูรัส นิการากัว ปารากวัย เปรู และเวเนซุเอลา[4] หรือที่ปีเตอร์ แวน เนส (Peter Van Ness) ตั้งข้อสังเกตไว้ว่า

 

ใน ค.ศ. 1965 ไม่มีขบวนการติดอาวุธต่อต้านรัฐบาลในลาตินอเมริกาขบวนการใดเลยที่จะไม่ได้รับการรับรองอย่างน้อยเป็นนัยๆ จากจีน ในเมื่อจีนไม่ประสบความสำเร็จในการสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตกับประเทศใดเลยในลาตินอเมริกา ยกเว้นคิวบา จีนก็ไม่มีอะไรจะเสียในการรับรองการปฏิวัติเหล่านี้ในซีกโลกอเมริกา[5]

 

แม้จะไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่านอกเหนือไปจากการสนับสนุนทางวาจาและสิ่งพิมพ์โฆษณาชวนเชื่อแล้ว จีนให้การสนับสนุนขบวนการปฏิวัติในลาตินอเมริกาด้านอื่นๆ อย่างเป็นรูปธรรมเพียงใด[6] แต่อย่างน้อยท่าทีของจีนที่ต้องการเป็นพี่เลี้ยงให้กับการปฏิวัติในภูมิภาคดังกล่าวนั้นขัดแย้งกับฟิเดล คาสโตรผู้ต้องการมีบทบาทนำในการปฏิวัติในลาตินอเมริกา อีกทั้งข้อเท็จจริงที่ว่าเมื่อถึง ค.ศ. 1965 ความขัดแย้งระหว่างจีนกับสหภาพโซเวียตได้ส่งผลไปยังพรรคคอมมิวนิสต์ในลาตินอเมริกาแล้ว โดยเกิดกลุ่มที่สนับสนุนจีนขึ้นในพรรคคอมมิวนิสต์โคลอมเบีย บราซิล ชิลี เม็กซิโก เปรู โบลิเวีย ปารากวัย และอุรุกวัย[7] ก็ยิ่งทำให้เขาเกรงว่าตนเองจะถูกลดทอนสถานะการเป็นผู้นำในภูมิภาคดังกล่าว และอาจรวมถึงสถานะทางการเมืองภายในประเทศของเขาอีกด้วย โดยในการพบปะกับนักศึกษาคิวบาเมื่อต้นเดือนมีนาคมของปีนั้น ฟิเดล คาสโตรแสดงความไม่พอใจที่จีนนำสิ่งพิมพ์โฆษณาชวนเชื่อเข้ามาเผยแพร่ในประเทศ[8]  และในวันที่ 14 กันยายนของปีเดียวกัน เขาได้เรียกหวงเหวินโหย่ว (Huang Wenyou) อุปทูตจีนซึ่งขณะนั้นปฏิบัติงานแทนเอกอัครรัฐทูตจีนประจำกรุงฮาวานาเข้าพบและวางสิ่งพิมพ์จีนไว้บนโต๊ะพร้อมกับกล่าวว่า จีนกำลังหว่าน “เมล็ดพันธุ์ที่ไม่เหมาะสม” อันเป็นพฤติกรรมที่เลวร้ายยิ่งกว่าลัทธิจักรวรรดินิยมอเมริกัน [9] 

           หลังจากทราบข่าวเรื่องที่ฟิเดล คาสโตรเรียกอุปทูตจีนเข้าพบ หวังโย่วผิงในฐานะเอกอัครรัฐทูตประจำกรุงฮาวานาซึ่งขณะนั้นอยู่ที่กรุงปักกิ่งก็รีบเขียนรายงานสถานการณ์ความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับคิวบาเสนอต่อเหมาเจ๋อตง โจวเอินไหล และเฉินอี้ เมื่อผู้นำทั้งสามคนได้อ่านแล้วก็ได้ให้คำแนะนำบางประการแก่หวังโย่วผิงผู้ซึ่งสรุปคำแนะนำดังกล่าวลงในสมุดจดว่า “ในยามที่หมาป่าเป็นใหญ่ก็อย่ามีเรื่องกับหมาจิ้งจอก จงพยายามทำให้ดีที่สุดแม้ความหวังจะริบหรี่ ถ้าไม่สุดขีดจริงๆ ก็อย่าไปใส่ใจ หากเกิดปัญหาเมื่อไหร่ให้จัดการอย่างระมัดระวัง”[10] และจนถึงสิ้น ค.ศ. 1965 ทางการจีนก็มิได้ออกมาตอบโต้การที่ฟิเดล คาสโตรเรียกอุปทูตจีนเข้าพบแต่อย่างใด แต่แล้วในต้น ค.ศ. 1966 ก็เกิดข้อพิพาทเรื่องใหม่ระหว่างจีนกับคิวบาว่าด้วยการค้าข้าว และฟิเดล คาสโตรได้นำทั้งสองเรื่องขึ้นมาเปิดเผยในวงกว้าง จีนก็ไม่อาจอดทนกับคิวบาได้อีกต่อไป และนำไปสู่การตัดความสัมพันธ์ในระดับพรรคต่อพรรคในที่สุด

-----------------------------------------------

---

[1] Domínguez, ibid., 68.

[2] Martin Kenner and James Petras (eds.), Fidel Castro Speaks (London: Allen Lane The Penguin Press, 1970), 121.

[3] Lin Biao, “Long Live the Victory of People’s War (September 3, 1965),” available from Lin Biao Reference Archive https://www.marxists.org/reference/archive/lin-biao/1965/09/peoples_war/index.htm; accessed 8 March 2017.

[4] Peter Van Ness, Revolution and Chinese Foreign Policy: Peking’s Support for Wars of National Liberation (Berkeley, CA: University of California Press, 1970), 90.

[5] Ibid., 101.

[6] ต่อมาในรายงานสถานการณ์ระหว่างประเทศของโจวเอินไหลเมื่อ ค.ศ. 1971 ได้ระบุว่า จีนสนับสนุนขบวนการปฏิวัติในลาตินอเมริกาในด้านกำลังใจเป็นส่วนใหญ่ ดูใน “Why Did Our Country Accede to Nixon’s Request for a Visit: Chou En-lai’s Internal Report to the Party on the International Situation, December 1971 (Excerpts),” in China and the Three Worlds: A Foreign Policy Reader, ed. King C. Chen (New York: M.E. Sharpe, Inc., 1979), 136.

[7] Van Ness, ibid., 150-151; Peter Schenkel, “Cuban Relations with the Communist World,” in The Soviet Union and Latin America, eds. J. Gregory Oswald and Anthony J. Strover (New York: Praeger Publishers, 1970), 152.

[8] Ibid., 151-152.

[9] หยุนสุ่ย, เรื่องเดียวกัน, 89-90.

[10] เพิ่งอ้าง, 90.